مقاله194- بررسی نیازهای اکولوژیکی، فنولوژی وشناسایی ترکیبات شیمیایی گیاه تاتوره 180 ص

چکيده:

گياه تاتوره با نام علمیDatura stramoniumL. متعلق به تیرهSolanaceae ، گیاهي علفی یکساله بومی استان گلستان ، که اغلب به صورت خودرو در خاکهايی با بافت متوسط تا خيلی سنگين ، غير شور ، pH خنثی و درصد کربن بالا رويش دارند . رشد رويشی گیاه از فروردین هر سال آغاز و تقريباً تا اواخر تیر ماه ادامه دارد، فاز زایشی از اوايل مردادماه آغاز وعملا شکوفایی گلها از مرداد ماه تا اواخر آن ادامه دارد. تشکیل میوه، رسیدن میوه و پراکنش دانه‌ها در نیمه دوم شهریور ماه مشاهده می‌شود.نتايج اتنوبوتانیکی در اين تحقيق نشان داد که علیرغم عدم مصرف خوراکی این گیاه به علت سمیت ترکیبات شیمیایی اکثرا در استعمال خارجی از مرهم برگ ، ساقه و پودر دانه‌ها در موارد مارگزیدگی، درمان رماتیسم،سیاتیک،رفع گرفتگی عضلات، رفع التهابات پوستی،جوش،کورک،دمل و همچنین درمان عفونت های پوستی مورداستفاده قرار می‌گیرد. بعضا از دوده حاصل از سوزاندن برگ و ساقه‌ به همراه دانه اسفند به عنوان آرام بخش اعصاب ، رفع تشنج و ضدعفونی محیط خانه استفاده می شود.شناسايي مقايسه كمي و كيفي اندامهاي مختلف گياه در مراحل مختلف رشد به روش HPLC نشان داد نتايج نشان داد که کمیت و کیفیت آلکالوئیدها در اندامهای مختلف و مراحل متفاوت از رشد گیاه متغیر است.بیشترین میزان آلکالوئیدهای تروپانی در دانه، ریشه و غنچه ها در فاز زایشی مشاهده شده است و آتروپین آلکالوئید غالب در مرحله زایشی است.آناليز تركيبات شمييايي و معدني تاتورهنشان داد که برگ نسبت به دانه از پروتئین بیشتری برخوردار است و دانه از درصد بالاتری ازانرژی، چربی و الیاف خام نسبت به برگ برخوردار می‌باشد. بررسی فلزات سنگین مانند منگنز، روی و مس و آهن در برگ و دانه نشان داد که میزان فلزات سنگین در برگ بیشتر از دانه می‌باشد.نتایج آنالیز روغن دانه های تاتوره نشان داد که میزان روغن دانه ها(17.5در صد) و مهمترین اسیدهای چرب غیراشباع آن شامل اسید اولئیک (24 درصد) و لینولئیک اسید(58.5درصد) و اسیدهای چرب اشباع اسید پالمیتیک (13.3 درصد)، اسید استئاریک (2.6 درصد) می‌باشد. نتایج حاکی از آن است که اسیدهای چرب غیراشباع درصد بالایی از اسیدهای چرب دانه را تشکیل می‌دهند .

کلمات کلیدی: تاتوره ،Datura stramonium L.،اتنوبوتانی، نیازهای اکولوژیک ،ترکیبات شیمیایی، آلکالوئید، اسیدهای چرب، استان گلستان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

پيشگفتار:

در قرن اخير اکثر دانشمندان به اثرات زیان بار استفاده از داروهای شيميايی و سنتيک صنايع مختلف داروسازی، پزشکی- بهداشتی و آرايشی پی برده اند. تحقيقات فراوان در اين زمينه نشان داد که اکثر بيماريهای متنوع و انواع سرطانها ناشی از مصرف بي رويه آن داروهاست آنچنانکه رويکرد جهانی امروز به سمت توليد داروهايی است با منشأ طبيعی و گياهی که نه تنها در ريشه کن کردن و درمان بيماری مؤثر باشد بلکه حداقل فاقد اثرات جانبی و خطرناک باشد. با اينحال هنوز هم عامه مردم تصور چندان روشنی از مفهوم گياهان دارويی ندارند.

رستنی‌ها به صورت اجتماعی زندگی می‌کنند. بين رستنی‌ها و شرايط اکولوژيک حاکم بر محيط ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. بطور کلی گياهان در شرایط متفاوت اکولوژیک و تغيير ناگهانی عوامل محيطی بويژه رطوبت، حرارت و ارتفاع و همچنین مراحل مختلف رشد از نظر توليد متابوليتهای ثانوی متفاوت عمل می کنند . تنش های محیطی، گياه را به عکس العمل وا می‌دارد و باعث توليد ماده مؤثره به حد مطلوب می‌شود.

در اين رابطه بايد الگوهای اکولوژیک و سنت های بومی را به خوبی شناسايی، از آن نسخه برداری و بر اساس اطلاعات بدست آمده ، گياه دارويی را تحت آن شرايط طبیعی پرورش دهيم. در اين وضعيت برخی از متابوليتهای داروئی ممکن است آن چنان افزايش يابند که ارزش اقتصادی فوق العاده ای پيدا نمايند. استفاده مستقيم از گياهان دارويی و از طبيعت، از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نيست، بعضا برای استخراج از چند ميلی گرم ماده موثره داروئی بايد همه رويشگاههای طبيعی را درو کنيم. در اينجا دو نکته مهم مطرح می‌شود:

طبيعت محل استخراج مستقیم دارو نيست بلکه بيشتر به عنوان مطالعه ،رديابی، شناسايی، مدل و الگوبرداری برای استفاده اصولی از آن است که بايد به عنوان منبع عظيم ژنها و ذخاير بيوشيميايی تحت مراقبت قرار گيرند.

در کشوری که شرایط منحصر به فرد اقلیمی و اکولوژیکی بستر تولید و توسعه داروهای گیاهی را از منبع غنی گیاهی فراهم می کند ، انجام مطالعات بنیادی و پایه ای اکولوژیکی ، فیتوشیمیایی و اتنوبوتانیکی و از همه مهمتر کشت و پرورش گياهان داروئی و صنعتی بايد در سرلوحه کار و مورد عنايت و حمایت جدی قرار گيرد.

مخصوصااستان گلستان که در زمينه طب سنتي گذشته پرافتخاري دارد و هنوز هم حدود 60 دصد از مردم بومی و محلی آن منطقه از گیاهان دارویی در طب سنتی بهره می برند ،جهت احياء و بازگرداندن اين فرهنگ کهن لازم است توجه جدي به مطالعات بنيادی در زمينه گياهان دارويی به عمل آيد. اولين‌اقدام‌ دراين‌زمينه،شناسايي‌گونه های دارویی و رويشگاهها، بررسي نيازهاي اكولوژيك، شناسایی مواد موثره شیمیایی و عملکرد دارویی آن و سپس كشت‌ واهلي‌كردن‌آنها مدنظر می باشد. بر اساس نتايج تحقيقات به عمل آمده ،استان گلستان داراي 409 گونه گياه داروئي متعلق به 95 تيره گياهي مي‌باشد كه 156 گونه آن در اراضي جنگلي، 98 گونه در اراضي مرتعي، 47 گونه در اراضي زراعي، حاشيه جاده ها، اماكن شهري و روستايي و همچنين 108 گونه بصورت مشترك در اين اراضي و به فرم های رويشي مختلف درختی، درختچه ای و بوته ای، چندساله علفي ، يكساله و دوساله رویش و پراکنش دارند. استان گلستان به دلیل تنوع آب و هوايی و شرايط مناسب اکولوژیک جهت کشت و پرورش گونه های معطر، تولید ترکيبات طبيعی و دارویی نه تنها در تامین نياز داخلی بلکه می‌توانند جايگاه مهمی در توسعه صادرات کشور داشته باشند.

لذا با توجه به اهميت موارد فوق در اين تحقيق ضمن انجام مطالعات فنولوژيکی، اکولوژيکی و اتنوبوتانی به بررسی و مقایسه کميت و کيفيت مواد مؤثره گياه بومی تاتوره

Datura stramonium L. در رويشگاه طبيعی آن در در منطقه ناهارخوران واقه در جنوب استان گلستان پرداختيم.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اهداف پژوهش:

 

 

1.شناسایی گونه تاتوره و گونه های همراه آن در منطقه مورد مطالعه

2. بررسي مرفولوژيک، نيازهاي اكولوژيك واتنوبوتانی جنس تاتوره (Datura stramoniumL.)

3.بررسی فنولوژی این گونه

4. بررسي کمی و کيفی ترکيبات موثره و مقایسه آن در اندامهای مختلف گیاه در یکی از رويشگاههای طبیعی آن در استان گلستان.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

کليات

 

 

1-1 تيره سیب زمینی: Solanaceae

گیاهان این تیره متشکل از 90 جنس و 2600 گونه، اغلب بومی مناطق معتدله و گرمسیری به ویژه آمریکای مرکزی و جنوبی می‌باشند (هیکی، مایکل،1930).

1-2 اختصاصات عمومی:

گیاهان علفی، بوته ای یا درختچه ای با برگهای فاقد گوشوارک، کامل یا به صورت مختلف چندبخشی و معمولا متناوب، گاهی در قسمت بالای گیاه به صورت جفت اند. گلها به صورت منفرد یا در گل آذین گرزن، دو جنسی و معمولا منظم اند، کاسه گل متشکل از 5 کاسبرگ پیوسته است، جام گل شامل 5 گلبرگ پیوسته، به ندرت 2 لبه و معمولا در حالت غنچه پیچیده است. پرچمها 5 عدد و یا در گلهای نامنظم کمتر از 5 عدد، متناوب با لوبهای جام گل اند. بساکها اغلب به وسیله منافذی شکوفا می‌شوند. تخمدان زبرین با 2 برچه پیوسته، دو حجره ای، گاهی تقسیمات ثانوی صورت می‌گردد. مثلا در تاتوره[1]: دارای یک یا چند تخمک در هر حجره، معمولا واژگون یا خمیده، بر روی جفتهای محوری غالبا متورم قرار دارند، خامه ساده با کلاله کامل تا دو لوبه، میوه سته یا کپسول است. دانه ها دارای جنین راست یا خمیده معمولا درون اندوسپرم روغنی یافت می‌شوند. گلهای درشت دارند و گرده افشانی توسط حشرات صورت می‌گیرد(هیکی، مایکل،1930).

1-3 معرفی گونه های اقتصادی و زینتی این تیره:

سولانوم توبروزوم [2] (سیب زمینی) و لیکوپرسیکون اسکولانتوم[3] (گوجه فرنگی) گیاهان خوراکی اصلی تیره سیب زمینی می‌باشند که امروزه در سراسر جهان از اهمیت اقتصادی برخوردارند. از هر دو گیاه ارقام متعددی به دست آمده است.

سایر گیاهانی که به صورت گسترده کاشته می‌شوند عبارتند از: کاپسیکوم آنوئوم[4] (فلفل قرمز)، کاپسیکوم فروتسنس[5] (فلفل سبز)و سولانوم ملوژنا[6] (بادمجان)،فیزالیس پروویانا[7] (گونه ای عروسک پشت پرده) و سیفوماندرا بتاسه آ[8] (گوجه فرنگی درختی). نیکوتیانا تاباکوم[9] گیاه دیگری است که ارزش تجاری فوق العاد ه ای دارد، برگهای آن را خشک کرده، تنباکو تهیه می‌کنند. بسیاری از گیاهان این تیره سمی اند و خیلی از آنها هم برای تهیه دارو در علم پزشکی به کار می‌روند. مانند آتروپا بلادونا[10] (شابیزک)، هیوسیاموس نیجر[11] (بنگدانه)، تاتوره استرامونیوم[12] (تاتوره) و اسکوپولیا کارنیولیکا[13]. این تیره همچنین شامل تعداد زیادی از گیاهان زینتی است مانند فیزالیس آلکه کنژی[14] چند ساله (عروسک پشت پرده)، با میوه جذاب و باد کرده و قرمز، یک ساله های معروفی چون پتونیا[15]، نیکوتیانا[16]، سالپیگلوسیس[17]، اسکیزانتوس[18] و برووالیا[19]، سه گیاه آخر را به عنوان گیاهان گلدانی هم پرورش می‌دهند. سولانوم کاپسیکاستروم[20] و سولانوم پسودوکاپسیکوم[21] که به نام گیلاس زینتی و گیلاس زمستان معروفند، با به بار آوردن میوه های نارنجی گیلاس مانند ولی غیرخوراکی خود، از گیاهان جذاب خانگی محسوب می‌شوند.گاهی گیاهان حساس تر نظیر برونفلسیا[22]،سولاندرا[23]، استرپتوسولن[24]، سستروم[25] و گونه های چوبی تاتوره را به عنوان درختچه های گل دهنده زینتی در گلخانه گرم پرورش می‌دهند (هیکی، مایکل،1930).

1-4 رده بندی:

تیره سولاناسه به 2 زیر تیره و تعداد زیادی طایفه تقسیم می‌شود. در اینجا با جنسهایی که ظاهرا بیشتر برخورد داریم در زیر تیره های مربوطه فهرست وار آورده شدند.

الف: سولانوئیده[26] (با افزایش سن اندازه کاسه گل افزایش می‌یابد، جام گل منظم، میوه سته و جنین خمیده)

– سولانوم (1400) در تمام جهان

– لیسیوم[27] (100) در مناطق معتدل و نیمه گرمسیری

– فیزالیس (80) در تمام جهان به ویژه آمریکا

– هیوسیاموس (15) اروپا، آفریقای شمالی، آسیای جنوب غربی و مرکزی

– کاپسیکوم (10) منطقه گرمسیری آمریکا

– تاتوره (8) منطقه گرمسیری، مناطق معتدل حاره ای

– سولاندرا (8) از مکزیک تا مناطق گرمسیری آمریکای جنوبی

– لیکوپرسیکون (7) مناطقی از آمریکای جنوبی واقع در کنار اقیانوس آرام

– آتروپا (4) اروپا، منطقه مدیترانه تا هیمالیا

– نیکاندرا[28] (1) در پرو

ب: سستروئیده[29] (با افزایش سن اندازه کاسه گل افزایش نمی یابد، جام گل اغلب نامنظم، میوه کپسول، جنین راست)

– سستروم (175) مناطق حاره ای آمریکا و هند غربی

– نیکوتیانا (76) مناطق حاره ای آمریکا، استرالیا، پلی نزی

– برون فلسیا (40) مناطق گرمسیری آمریکا

– پتونیا (35) مناطق گرمسیری آمریکای جنوبی

– فابیانا[30] (25) منطقه حاره ای آمریکای جنوبی

– اسکیزانتوس (12) شیلی

– سالپیگلوسیس (2) قسمتهای جنوبی کوههای آند

– برووالیا (2) منطقه گرمسیری آمریکا

– استرپتوسولن[31] (1) پرو،(هیکی، مایکل،1930).

 

1-5 كليد شناسايي جنس های مختلف تیره Solanaceae:

1- ميوه كپسول

2- ميوه كپسول دوخانه­اي، شكوفاي سرپوشي. گلهاي كوچك، گل آذين گرزن يك سويه، سنبله يا خوشه، برگه‌ها برگ مانند (گل آذين برگ­وار). كاسه گل در حالت ميوه ضخيم و داراي رگه­هاي برجسته مشبك، يا غير ضخيم.

بنگ دانه……………………………………………………………………………… Hyoscamus L.

3- ميوه كپسول شكوفاي شياري (septicidal) 2-4 خانه­اي

4- گلهاي منفرد، محوري، كپسول خاردار يا زگيل دار

تاتوره…………………………… ..Datura L.

5- گلها پانيكول انتهايي.كپسول بدون خار يا زگيل

تنباكو. ……………………………………………………………………………………… Nicotina L

1- ميوه­هاي سته

4- كاسه گل در حالت ميوه متورم و در برگيرنده سته، سته آب دار و ناشكوفا.

5- جام گل به طول 5/2 سانتيمتر، آبي آسماني، كاسه گل در حالت ميوه 5 پاره (5 قسمتي)، لوبها تخم مرغی،در قاعده قلبی – پیکانی. سته غیر گوشتی (بدون آب)شکوفای نامنظم… …. Nicandera Adans

5-جام گل کوتاه،به طول 5/1 سانتی متر،زرد یا سفید.کاسه گل در حالت میوه کمی آشکارا،منقسم،5 دندانه ای یا لوب دار، اغلب متورم سته گوشت دار(آب دار) ناشكوفا.

6- گلهاي دسته­اي (خوشه­اي) محوري. لوله جام گل استكاني…………. Withania pauquy

6- گلهاي منفرد، محوري، جام گل تقريبا چرخه ای، قيفي كوتاه يا استكاني پهن

عروسک پشت پرده……………………………………………………………………… Physalis L.

4- كاسه گل در حالت ميوه غير متورم، سته را دربر نمي­گيرد.

7- جام گل استكاني يا قيفي شكل. بساك­ها به طرف داخل متمايل نيستند.

8- گياه درختچه­اي، اغلب (معمولا) خاردار، گلها با لوله­اي قيفي شكل به طول يك سانتيمتر. كاسه گل دولوله كمي رشد كرده است………………………Lycium L

8- گياهي علفی، چند ساله، بدون خار، گل‌ها به طول تا 3 سانتی متر، لوله جام گل استکانی یا قیفی شکل،كاسه گل منظم و رشد كننده، سته تقريبا كروي به قطر تا 18 ميلي متر، سياه يا قرمز شونده.

شاه بیزك……………………………………………………………………………………….. Atropa L

7- جام گل چرخه­اي بساك­ها متمايل به طرف داخل.

9- بساک توسط منفذي فوقاني يا شكوفا، سپس شكوفا از سطح داخلي.

بادمجان…………………………………………………………………………………………. Solanum…………………………………………

9- بساك شكوفايي طولي.

10- جام گل سفيد يا ارغواني. برگهاي كامل، سته نسبتا خشك و متورمCapsicum(Tourn)L.

10- جام گل زرد، برگهاي شانه ای فرد، سته گوشت­ آلود

……………………………………………………………………………………. Lycopersicum Hill

 

اين تيره گياهان كاشته شده با ارزش زيادي را دربر مي­گيرد از جمله:

سيب زميني……………………………………………………………………. Solanum tuberosum

بادنجان…………………………………………………………………………. Solanum melongena

فلفل قرمز يا سبز………………………………………………………………… Capsicum annum

گوجه فرنگي…………………………………………………………… Lycopersicum esculentum

تنباكو………………………………………………………………………………. Nicoiana tabacum

 

گياهان دارويي و سمي آن عبارتند از:

 

تاتوره……………………… Datura stramonium L.

بنگ دانه……………………………………………………………………………… Hyoscamus L.

شاه بیزک…………………………… Atropa L

مايه پنير…………………….. Withania coayulans

اطلسي(Petunia sp.) و درختچه ئ زيبای محبوبه شب

(Salpichora rhomboidea) كه گلهاي آن در شبها عطر دل انگيزي دارد از گياهان زينتي اين تيره­اند (محبوبه خاتم ساز 1377).

 

 

 

Tribus Datureae Don

جام گل قيفي با آرايش حاشيه پوش و لبه­هاي روي هم خوابيده در مرحله غنچه، كاسه گل لوله ای، در زمان رسيدن ميوه قسمت قاعده­اي كاسبرگها باقی مانده و انتهاي آنها خزان مي­كند.

پرچم­ها از طول شكوفا، تخمدان 4 خانه­اي گاهي 2 خانه­اي كپسول شكوفا با چهار شكاف گاهي ناشكوفا (محبوبه خاتم ساز 1377).

1-6 جنس تاتوره: Datura L.

گياهي علفي، يك ساله، حاشيه برگها ساده تاسينوسي يا دندانه دار، گلهاي منفرد، نرماده داراي دمگل بلند. كاسه گل لوله­اي، قسمت قاعده­اي آن در زمان رسيدن ميوه به صورت پراكنده و برگشته باقي مي­ماند. جام گل قيفي، داراي 5 تا 12 لبه يا دندانه، سفيد يا ارغواني. پرچم‌ها 5 عددو تخمدان 2 خانه اي، خامه رشته اي، كلاله دولبه. ميوه كپسول، كروي يا كوزه­اي يا تخم مرغي با چهار شكاف يا به صورت بي قاعده شكفته مي­شود، سطح خارجي صاف يا داراي برجستگي (محبوبه خاتم ساز 1377).

1-6-1 کلید شناسائی گونه های جنس تاتوره در ایران:

1- گياه داراي كركهاي اندك. برگها داراي دندانه­هاي سينوسي. كپسول افراشته، تخم مرغي، با چهار شكاف باز مي­شود.

stramonium1- Datura

2- گياه پوشيده از كركهاي نمدي انبوه، حاشيه برگها موج دار. كپسول آويخته، كروي، به طور نامنظم شكفته مي­شود (septiferage ).

2- Datura innoxia

 

Datura stramoniumL.,sp.pl.179(1753)1-6-1-1

syn:d.tatulal.,sp.pl.ed z:256(1762)

تاتورهDatura stramonium L. گياهي علفي يك ساله به ارتفاع 20 تا 150 سانتيمتر.ساقه منفرد يا گياهي در انتها منشعب، بدون كرك، گاهي در جواني داراي كرك­هاي اندك، برگهاي تخم مرغي يا لوزی ،حاشيه به طور نامنظم سينوسي و لوب دار، به طول 3-15 و عرض 4 تا 20 سانتيمتر. قاعده گوه اي، هر دو سطح برگي داراي كركهاي اندك با تجمع بيشتري روي رگبرگها. دمبرگ به طول يك سوم تا دو سوم پهنك.

گلها منفرد.دمگل افراشته،به طول 5تا12 میلی متر،پوشیده از کرکهای کوتاه،کاسه گل لوله ای، به طول 3 تا 6 سانتيمتر، داراي 5 دندانه كوتاه، نوك تيز.جام گل قيفي، به رنگ سفيد يا كرم، به طول 6 تا 10 سانتيمتر، داراي 5 لبه. پرچم­ها سفيد يا ارغواني به طول تا 5/4 ميليمتر، ميوه كپسول تخم مرغي، خاردار، قسمتي از كاسه به حالت برگشته در زير آن باقي مي­ماند، به طول 3 تا 5/3 سانتيمتر، افراشته. دانه هاي كليوي، سياه رنگ سطح ناصاف و مشبك.

زمان گل دهي: بهار و تابستان و اوايل پاييز

رويشگاه: اطراف جاده­ها و محل ­هاي پست و به صورت علف هرز مزارع

پراكندگي جغرافيايي: در مناطق معتدله و نيمه گرمسيري نيمكره شمالي و جنوبي. نمونه تيپ از آمريكا.

پراكندگي در ايران: تمام نقاط ايران.

مازندران: رامسر، چابكسر، 20 متر، ثابتي8524؛ جاده كندوان، بعد از تونل، 850 متر، رونه مارك و مظفريان25790.

گيلان: بندر انزلي، رحمانيان 8532.

آذربايجان: اردبيل، ويلادره، 1670متر، خاتم ساز و همراهان 73115، خلخال، هشتيجان، كندرق، 2500 متر، خاتم ساز و فرزانه 73141، ارسباران. خمارلو به اصلاندوز، 250 متر، خاتم ساز و فرزانه 73102، ارسباران، بين وايقان و وينق، 1000متر، خاتم ساز، و فرزانه 73100.

بختياري: شهر كرد به اردل، بعد از شلمزار، كهرو، 2100 متر، مضفريان58080

تهران: دربند سر، 2600 متر، مظفريان 33844

خراسان: مركز تحقيقات طرق، 980 متر، محمد زاده 416

بلوچستان: 105 كيلومتري زاهدان به خاش، حاشيه زمين زراعي، 1830 متر، صندوقداران 330

داراي آلكالوييد فراوان و خاصيت دارويي.

 

شکل 1-1:اجزای مختلف گیاه تاتورهDatura stramonium L.

7-1 جايگاه گونه مورد مطالعه در رده بندی گياهی

Classification:
Datura stramonium L.

 

Kingdom Plantae – Plants

Subkingdom Tracheobionta – Vascular plants

Superdivision Spermatophyta – Seed plants

Division Magnoliophyta – Flowering plants

Class Magnoliopsida – Dicotyledons

Subclass Asteridae

Order solanales

Family solanaceae

Genus Datura L.

Species Datura stramonium (L.)

1-8 اسامی عمومی تاتوره در نقاط مختلف دنیا

 

لاتین : L.Datura stramonium

فارسی: تاتوره،تاتوله،علف شیطان،نبات اهریمن

عربی: طاتوره، جوزالماثل، نفیر

آلمانی:Stechapfel

فرانسه: Stramoin

انگلیسی :, Jameston weed Thorn apple, Peru apple, Mad apple, Nightshade Devils trumpt, Devils, Moon flower , apple, Jimson weed

 

 

9-1گونه های مختلف جنس DaturaL. در جهان:

Datura discolor – desert Thorn apple (W.Indies)

Datura ferox(China)

Datura inoxia or datura innoxia-angeis trumpet(mexico)

Datura kymatocarpa

Datura lanosa

Datura leichhardtii syn.d.pruinosa-leichhardts datura(Mexico)

Datura metel.l(Asia) d.m.var.fastuosa

Datura quercifolia-oak-leaf Thorn apple(Mexico)

Datura reburra

Datura wrightii(TX,USA)

Datura stramonium-Jimson weed,Thorn apple

d.s.var.inermis d.s.var.tatula d.s.var.godronii

Datura.alba

sDatura suaveolen

 

1-9-1گونه های مختلف جنس Datura L. در ایران:

Datura stramonium L. Datura innoxia Miller.

 

 

 

شکل 1-2: پراكنش و انتشار جغرافيايي Datura stramonium L. در ايران

1-10 فاكتورهاي اساسي مؤثر در تركيبات ثانوي گياه:

 

1-10-1 توارث[32]:

اثرات توارث و ژنتيك باعث يك سري تغييرات كمي و كيفي در مواد متشكله گياه مي‌شوند و يا ممكن است دو گياه از نظر شكل ظاهر و ساختمان يكي باشند ولي از نظر ژنتيكي و فیتوشیمیایی متفاوت باشند.

 

1-10-2 مراحل رشد:

اين فاكتور نقش مشخصي را در مواد مؤثر تركيبات شيميايي فعال گياه ايفا مي‌كند. البته در گياهان مختلف متفاوت است، در بعضي همزمان با سن گياه زياد مي‌شود. بعنوان مثال در جنس نعنا و آويشن[33] در مراحل اوليه رشد، مقدار آن كم و در زمان گلدهي به حداكثر و پس از گلدهي به مرور كم مي‌شود.

1-10-3 عوامل محيطي و مواد موثره گياهي:

با توجه به پيشرفت كشت و اهلي‌كردن گياهان داروئي در سالهاي اخير، از نظر اقتصادي وقتي مقرون به صرفه خواهد بود كه مقدار متابوليت‌هاي اوليه و ثانوي در آن به حد مطلوب رسيده‌باشد و با انتخاب عوامل محيطي و شرايط بهينه براي كشت آنها و تعيين زمان بهينه براي برداشت، مي‌توان به حداكثر مقدار و كيفيت محصول دست يافت.

مطالعه تأثير عوامل اكولوژيك و زمان بهينه بهره‌برداري گیاه، نقش عمده‌اي در اعتلاي كمي و كيفي توليد دارند. در سالهاي اخير توجه زيادي به امكان افزايش مواد موثره در گياهان داروئي شده‌است و از آنجائيكه اكوسيستم‌ها نقش عمده‌اي در بيوسنتز مواد و متابوليتهاي ثانوي دارند، لذا همواره بايد به مطالعات نقش تغييرات اكوسيستم در توليدات ثانوی گياهان پرداخت.

Lincol, et al. اعلام داشتند كه نمي‌توان رابطه روشني بين ميزان محصول و مقدار مواد موثره در گياهان داروئي يافت. مطالعات شيميوتاكسونومي يا طبقه‌بندي گياهان بر اساس مواد شيميايي آنها از نظر ارزيابي كمي و كيفي متابوليت‌ها نقش خاص و مهمي دارد و همواره مورد نظر‌است (مازندراني، 1379).

همچنين تأثير عوامل زيست‌محيطي در توليد مواد موثره گياهان داروئي بسيار پيچيده و مبهم است. بر پايه تحقيقات انجام‌شده عوامل محيطي با تأثير بر مقدار كلي مواد موثره، عناصر تشكيل‌دهنده مواد موثرهو همچنین بر مقدار توليد و وزن خشك گياه بر کمیت و کیفیت مواد موثره در گیاهان موثر است (مازندراني، 1379).

1-10-3-1 نور:

نقش اكوفيزيولوژيك روشنايي در توليد فرآورده‌هاي گياهي عمده و اساسي است و فعاليت گياهان در سنتز متابوليتهاي داروئي تحت تاثير وضعيت‌هاي مختلف نوري تغيير مي‌كند ميزان نياز گياهان به نور متفاوت بوده طوري كه بعضي از آنها جهت تسريع در رشد يا نمو به مقادير زيادي از آن نياز دارند (روز بلند) و بعضي ديگر به مقادير كم آن (روز كوتاه) و گروهي نسبت به تغييرات آن واكنش نمي‌دهند (بي‌تفاوت) كيفيت شدت و مدت روشنايي هر يك به تنهايي مي‌تواند تاثير عمده‌اي بر وضعيت متابوليت‌هاي ثانوي بر جاي بگذارد (مازندراني، 1379).

گياه آويشن يك گونه روز بلند مي‌باشد و براي تسريع رشد و نمو و گلدهي نياز به مقادير زياد روشنايي و نور دارد در روزهاي بلند تابستان همزمان با افزايش حرارت، مخصوصاً در ارتفاعات كه نور شدت مي‌يابد وزن خشك گياه و محصول افزايش يافته و با ميزان اسانس و كيفيت موجود در آن نيز رابطه مثبت دارد.

ژن مسئول بيان و ظهور يك پروتئين تنظيمي است كه جهت كنترل تركيبات اسانس نياز به روز بلندي و روشنايي روزانه دارد و تشكيل مونوترپنهاي اسانس را در گياه گسترش مي‌دهد
(Clark, 1990 و همكاران).

1-10-3-2 شدت روشنائي:

شدت روشنائي از ديگر عوامل عمده موثر بر موارد موثره گياهان داروئي بوده بطوريكه كاهش و يا افزايش آن تغييرات عمده‌اي را در گونه‌هايي مثل تاج ريزي، گل انگشتانه، بو مادران، بابونه، خشخاش ايجاد مي‌كند.در مورد گياه آويشن شدت روشنائي و افزايش آن در ارتفاعات بسيار موثر بوده و علاوه بر اينكه بر ميزان اسانس مي‌افزايد بعضي از تركيبات موثره را در آن مثل كارواكرول و تيمول ايجاد مي‌كند (مازندراني، 1379).

1-10-3-3 مدت روشنائي:

مقدار تابش نور در سنتز مواد تاثير مهمي داشته و اكثر گياهان نيازمند به مدت زياد نور مي‌باشد در اين مورد تحقيقات زيادي در گياهان مختلفي مثل تاتوره، بذر البنج، مريم گلي، نعنا صورت گرفته است مخصوصاً در مورد گياه آويشن كه روز بلند و شب كوتاه است و در موارديكه مدت روشنائي دريافت كنند ميزان نور بيشتر است كشت مي‌شود.

1-10-3-4 خاك و گياه:

خصوصيات مختلف خاك بر چگونگي رشد و يا نمو و بر ميزان مواد موثره گياه تاثير گذار است ولي نمي‌توان فقط به خصوصيات فيزيكي يا شيميايي خاك اكتفا نمود مثلاً اگر مقدار ازت خاك افزايش يابد تنها سبب افزايش در رشد رويشي گياه مي‌شود كه تحقيقات انجام شده روي گياه سنبل الطيب و رازيانه نشان داده و افزايش ازت هيچگونه اثري در مقدار اسانس آن ندارد (مازندراني، 1379).

1-11 استخراج و شناسايي مواد موثره گياهان دارويي

1-11-1 برداشت و بهره‌برداري گياهان دارويي

بايد توجه داشت كه ميزان ماده موثره در گياهان به هيچوجه ثابت نبوده و متناسب با ميزان رشد گياه تغيير مي‌نمايد كه به موارد توجه شخص محقق بستگي دارد. عوامل مهمي كه در ميزان مواد موثره گياهان دارويي مورد تحقيق موثر بوده و در هنگام جمع‌آوري و بهره‌برداري اندام‌هاي گياهان دارويي بايستي به آن توجه شود، عبارتند از:

1-11-1-1 زمان جمع‌آوري

تغييراتي كه در ميزان مواد موثره گياه در طول سال و حتي ساعات يك روز وجود دارد، اهميت جمع‌آوري گياهان دارويي را در زماني كه گياهان داراي حداكثر ميزان مواد موثره است، نمايان مي‌سازد.

برای مثال گیاه روبارب در زمستان فاقد آنتراکینون بوده، ولی دارای آنترانول می‌باشد.هنگامی که هوا گرم می‌شود، ترکیبات آنترانول اکسید شده و به آنتراکینون تبدیل می‌گردد.

گياه سورنجان در پاييز فاقد مواد تلخ و عاري از ماده موثره كلشيسين بوده، در عوض داراي مقادير زيادي نشاسته مي‌باشد، به طوري كه در استراليا آن را در پاييز برداشت نموده و به جاي سيب‌زميني به مصرف مي‌رسانند، در صورتي كه در فصل بهار به علت وجود كلشيسين جهت مصارف دارويي جمع‌آوري مي‌گردد.از مثال‌هاي ديگر مي‌توان بذر البنج را ذكر نمود كه ميزان آلكالوئيد آن در فصل زمستان كمتر از تابستان مي‌باشد و يا در گياه بلادن كه ميزان آلكالوئيد آتروپين آن در فصل بهار 3 درصد بوده و اگر در پاييز محصول‌برداري شود، داراي 3 درصد اسكوپولامين خواهد بود.

گیاه سانتونیکا در زمانی که گل‌ها هنوز کاملا باز نشده باشند، دارای 3 درصد سانتونین بوده، در صورتی که گلها باز شوند، مقدار سانتونین آنها خیلی کم یا ناپدید خواهد شد.میوه شوکران، هنگامی که هنوز سبز و نارس است، دارای 3 درصد آلکالوئید کونی این بوده، در حالی که هنگام رسیدن میوه مقدار آن به 1 درصد می‌رسد.

گل‌هاي داوودی، هنگامي كه هنوز باز نشده باشند، داراي خاصيت حشره‌كش بوده، ولي هنگامي كه باز شدند، اين خاصيت را از دست مي‌دهند.در مورد اهميت ساعات مختلف جمع‌آوري گياه در روز، مي‌توان برگ‌هاي گل انگشتانه را درنظر گرفت كه مقدار گليكوزيد آن در بعدازظهر بيشتر از صبح مي‌باشد و يا از برگ‌هاي بيد مي‌توان نام برد كه ميزان گليكوزيدهاي آن در هنگام روز بيشتر از ساعت شب است. مثال قابل توجه ديگر در اين زمينه، آلكالوئيد برگ گياهان تيره سولاناسه مي‌باشد كه ميزان آن در هنگام صبح بيشتر از بعدازظهر مي‌باشد (صمصام شريعت، 1371).

 

1-11-1-2 اندام‌هاي مختلف گياه

اندام‌هاي مختلف گياهان در فصول متفاوت سال داراي مقادير متفاوتي از مواد موثره مي‌باشند. بدين سبب اندام‌هاي زيرزميني، بخصوص ريشه و ريزوم را به طور كلي در اواخر پاييز (زمان استراحت گياه) برداشت می‌کنند. ولي بايد توجه داشت كه بهره‌برداري ريشه‌ها بر حسب گياه يك ساله، دو ساله و يا چندساله متفاوت است. بدين ترتيب كه ريشه و ريزوم‌هاي يك ساله را قبل از گل دادن محصول‌برداري كرده و ريشه و ريزوم‌هاي گياهان دوساله را پس از اينكه رشد و نمو سال اول به پايان رسيد، جمع آوری مي‌نمايند. در صورتي كه ريشه و ريزوم‌هاي گياهان چندساله يا دائمي را هم در بهار قبل از رشد و نمو گياه و هم در پاييز بعد از اينكه رشد و نمو گياه پايان پذيرفت، بهره‌برداري مي‌نمايند.

بنابراین اگر جمع آوری خارج از زمانهای ذکر شده انجام گیرد، ریشه‌ها و ریزوم‌ها گوشتی و اسفنجی شکل بوده و در اثر خشک شدن به خرد شده و کیفیت خود را از دست می‌دهند.

پوست گيا‌هان را معمولاً هم در بهار و هم در پاييز محصول‌برداري مي‌نمايند. برگ‌هاي گياهان يك ساله بايد خيلي زود قبل از اينكه گل‌هاي آنها پژمرده شوند، مورد برداشت قرار گیرند و در مورد گياهان دو ساله، محصول‌برداري در سال دوم انجام مي‌پذيرد. بايد توجه داشت كه محصول‌برداري بايد در هواي خشك و بدون شبنم انجام گيرد.گل‌ها را مي‌بايستي بلافاصله بعد از باز شدن، يا قبل از باز شدن هنگام صبح بعد از اينكه شبنم‌ها از بين رفته باشند ـ برداشت نمود.ميوه‌ها نيز بايد قبل يا هنگام رسيدن كامل برداشت شوند. دانه‌ها بايد هنگام رسيدن كامل و در فصل پاييز جمع‌آوري شوند و بالاخره ساقه و سرشاخه‌ها را در فصل پاييز جمع‌آوري مي‌كنند (صمصام شريعت، 1371).

1-11-1-3 سن گياه

سن گياه در ميزان و كيفيت مواد موثره گياه

دانلود فایل مقاله194- بررسی نیازهای اکولوژیکی، فنولوژی وشناسایی ترکیبات شیمیایی گیاه تاتوره 180 ص